Άνοιες και Αλτσχάιμερ: απαντήσεις στις ερωτήσεις σας

Ποιά είναι η διαφορά ανάμεσα στο Αλτσχάιμερ και την άνοια?

Η λέξη άνοια χρησιμοποιείται για την περιγραφή ενός συνόλου συμπτωμάτων. Συμπτώματα που εμφανίζονται στα διάφορα είδη άνοιας μπορεί να ποικίλουν σε μεγάλο βαθμό και να περιλαμβάνουν προβλήματα με τη μνήμη, τη λήψη αποφάσεων και τον προγραμματισμό, τον προσανατολισμό, την επικοινωνία, καθώς και σύγχυση, αλλαγές στη διάθεση και τη συμπεριφορά, παραισθήσεις και ψευδαισθήσεις.

Η άνοια μπορεί να οφείλεται σε ενάν αριθμό διαφορετικών παθήσεων, με τη νόσο Αλτσχάιμερ να είναι η πιο συχνή από αυτές. Άλλες αιτίες άνοιας περιλαμβάνουν την αγγειακή άνοια (vascular dementia), την άνοια με σωμάτια του Λούι (dementia with Lewy bodies) και τη μετωποκροταφική άνοια (frontotemporal dementia). Σε κάποιες περιπτώσεις η εκδήλωση άνοιας σε ένα ασθενή μπορεί να οφείλεται σε περισσότερες από μία παθήσεις, όπως στη νόσο αλτσχάιμερ και ένα εγκεφαλικό επεισόδιο. Στην περίπτωση αυτή οι ειδικοί μπορεί να χρησιμοποιούν τον όρο άνοια πολλαπλής αιτιολογίας (mixed dementia).

Ξεχνάω πράγματα όλη την ώρα, μήπως έχω άνοια;

Οι περισσότεροι από εμάς ξεχνάμε πράγματα καθημερινά, όπως ονόματα ή που έχουμε βάλει τα κλειδιά μας, ωστόσο αυτό δεν είναι απαραίτητα ένα σημάδι άνοιας. Στην άνοια, η απώλεια μνήμης είναι πιο σοβαρή από το να ξεχνάμε πράγματα που και που. Πρόκειται για απώλεια μνήμης που αρχίζει να επηρεάζει την καθημερινή ζωή, για παράδειγμα να χάνεται ο ασθενής όταν πηγαίνει στο κατάστημα της γειτονιάς για να ψωνίσει.

Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι ξεχνούν. Κάποια φάρμακα ή ουσίες μπορεί να επηρεάζουν τη μνήμη. Επίσης, κατάθλιψη, άγχος και στρες, έλλειμμα βιταμινών στον οργανανισμό, μολύνσεις και προβλήματα θυρεοειδούς μπορεί να επηρεάζουν τη μνήμη αρνητικά, και για αυτό το λόγο είναι ιδιαίτερα σημαντικό να δίδεται η σωστή διάγνωση. Αν ανησυχείτε για τη μνήμη σας, αν νιώθετε οτι χειροτερεύει ή επηρεάζει την καθημερινότητά σας, τότε θα πρέπει να απευθυνθείτε στο γιατρό σας.

H άνοια είναι κληρονομική;

H άνοια γίνεται πιο συχνή όσο οι άνθρωποι μεγαλώνουν σε ηλικία, επομένως πολλοί από εμάς μπορεί να έχουμε ένα συγγενή που ζει με την πάθηση αυτή – ωστόσο αυτό δε σημαίνει ότι θα την εκδηλώσουμε και εμείς. Τις περισσότερες φορές, τα γονίδια που μας μεταβιβάζουν οι γονείς μας θα έχουν μόνο μία μικρή επίδραση στον κίνδυνο να εκδηλώσουμε άνοια. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η πιθανότητα να εκδηλώσουμε άνοια θα σχετίζεται με την ηλικία και τον τρόπο ζωής μας, καθώς και απο τα γονίδια που έχουμε.

Σε σπάνιες περιπτώσεις, κάποιος θα μπορούσε να κληρονομίσει ένα ελλατωματικό γονίδιο που προκαλεί ένα συγκεκριμένο τύπο άνοιας. Κάποιες σπάνιες μορφές του Αλτσχάιμερ με πρώιμη έναρξη και της μετωποκροταφικής άνοιας προκαλούνται από ελλατωματικά γονίδια και έχουν οικογενή προέλευση. Στις εν λόγω περιπτώσεις τα συμπτώματα μπορεί να ξεκινήσουν ακόμα και από την ηλικία των 40 ή των 50.

Είναι αλήθεια ότι ασθένειες όπως το Αλτσχάιμερ προσβάλλουν μόνο ηλικιωμένους ανθρώπους;

Όχι, αλλά οι περισσότεροι ασθενείς με άνοια είναι άνω των 65 ετών. Στο Ηνωμένο Βασίλειο πάνω από 42.000 άνθρωποι με άνοια είναι κάτω των 65, δηλαδή περίπου το 5% του συνόλου των περιπτώσεων. Πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους μπορεί να είναι στα 50 ή στις αρχές των 60, ωστόσο κάποιες σπάνιες μορφές μπορεί να  προσβάλλουν ακόμα και νεότερα άτομα. Αυτό είναι γνωστό ως άνοια με πρώιμη έναρξη (early ή young–onset dementia).

Είναι περισσότερες οι γυναίκες με άνοια από τους άνδρες;

Ναι. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το 65% των ασθενών με άνοια είναι γυναίκες και το 35% άνδρες. Αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι οι γυναίκες ζουν κατά μέσο όρο περισσότερο από τους άνδρες, και καθώς η άνοια γίνεται συχνότερη όσο μεγαλώνουμε, υπάρχουν περισσότερες γυναίκες που θα εμφανίσουν τελικά την πάθηση. Το ερώτημα εάν οι παράγοντες κινδύνου εμφάνισης της άνοιας διαφέρουν ανάλογα με το φύλο είναι υπό διερεύνηση από ένα αριθμό μελετών σε εξέλιξη.

Γιατί δε γίνεται έλεγχος ρουτίνας για την άνοια (screening);

Η διερεύνηση ρουτίνας της άνοιας στο γενικό πληθυσμό δεν προβλέπεται προς το παρόν. Ο βασικότερος λόγος είναι ότι δεν υπάρχει ένας απλός και ακριβής τρόπος για να εντοπίσουμε άτομα με πρώιμη άνοια (προτού καν εμφανιστούν τα πρώτα συμπτώματα), ωστόσο ερευνητές καταβάλλουν σκληρές προσπάθειες για να καταστεί εφικτή η όσο το δυνατό νωρίτερη διάγνωση. Επίσης, δεν υπάρχουν αρκετές αποδείξεις για να υποστηριχθεί ότι ο έλεγχος ρουτίνας σε άτομα που δεν ανησυχούν για τη μνήμη τους θα ήταν πρός όφελός τους μακροπρόθεσμα. Η έρευνα γύρω από το συγκεκριμένο θέμα βρίσκεται σε εξέλιξη.

Τι είναι ένας παράγοντας κινδύνου (ρίσκο);

Ένας παράγοντας κινδύνου είναι κάτι το οποίο αυξάνει τις πιθανότητες σας να εκδηλώσετε μία ασθένεια. Το ρίσκο που έχετε για αυτό μπορεί να επηρεάζεται από κάτι που κάνετε, όπως π.χ. το κάπνισμα. Παρόλα αυτά, το ρίσκο μπορεί να οφείλεται σε κάτι που δεν έχετε τη δυνατότητα να αλλάξετε, όπως η ηλικία σας.

Ο μεγαλύτερος παράγοντας κινδύνου για να εκδηλώσετε άνοια είναι η ηλικία. Όσο μεγαλύτερος είστε τόσο πιθανότερο είναι να εκδηλώσετε την ασθένεια, ωστόσο η άνοια δεν είναι ένα αναπόφευκτο κομμάτι της γήρανσης.

Πώς μπορώ να μειώσω το ρίσκο να αναπτύξω άνοια;

Δεν υπάρχει κάποιος απολύτως σίγουρος τρόπος να αποφύγετε την εμφάνιση άνοιας, ωστόσο γνωρίζουμε κάποιους από τους παράγοντες κινδύνου της πάθησης, και αυτοί μπορεί να αλλάξουν. Οι παράγοντες κινδύνου αυτοί είναι οι ίδιοι που ισχύουν και για τις καρδιαγγειακές νόσους, όπως οι παθήσεις της καρδιάς και τα εγκεφαλικά. Ακολουθώντας ένα υγιεινό τρόπο ζωής και ασκούμενοι συχνά, θα μειώνετε το ρίσκο για αυτές τις παθήσεις, και είναι πιθανό να μειώνετε παράλληλα και το ρίσκο για την εκδήλωση άνοιας.

Για να παραμείνετε υγιής:

• Μην καπνίζετε
• Παραμείνατε δραστήριοι και ασκείστε συχνά
• Διατηρείτε το βάρος σας φυσιολογικό
• Τρώτε υγιεινά στα πλαίσια μιας ισορροπημένης δίαιτα
• Καταναλώνετε αλκοόλ μόνο μέσα στα επιτρεπόμενα όρια
• Ελέγχετε την υψηλή αρτηριακή πίεση
• Διατηρείτε τη χοληστερίνη σε φυσιολογικά-υγιή επίπεδα

Έρευνες προτείνουν ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό να παραμένετε υγιής κατά τη μέση ηλικία για να διατηρείτε τον εγκέφαλό σας υγιή, κάτι το οποίο βοηθάει στη μείωση του ρίσκου εκδήλωσης άνοιας.

Τι θα πρέπει να τρώω για να διατηρήσω τον εγκέφαλό μου υγιή;

Μία ισορροπημένη δίαιτα είναι ιδιαίτερα σημαντική για να παραμείνετε υγιής. Αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει:

• Πολλά φρούτα και λαχανικά
• Τροφές που περιέχουν άμυλο, όπως πατάτες, ζυμαρικά, ρύζι και ψωμί
• Μερική ποσότητα γάλακτος και άλλων γαλακτοκομικών προϊόντων
• Μερική ποσότητα από κρέας, ψάρι, αυγά, φασόλια και άλλες μή γαλακτοκομικές πηγές πρωτεΐνης
• Μόνο μια μικρή ποσότητα τροφών που είναι πλούσιες σε λίπος και σάκχαρα

Η υγιεινή διατροφή είναι εξίσου σημαντική και για τους ανθρώπους που έχουν διαγνωστεί με άνοια. Αξίζει τον κόπο να προσπαθεί κανείς να διατηρεί μία υγιεινή διάιτα σε όλες τις περιστάσεις, είτε ζει με οικογένεια ή φίλους, μόνος, σε οίκο ευγηρίας ή κατά τη διάρκεια μιας νοσηλείας στο νοσοκομείο.

Υπάρχουν κάποιες συγκεκριμένες τροφές που βοηθούν;

Ψάρια πλούσια σε λιπαρά, που περιέχουν ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, είναι ένα σημαντικό κομμάτι μιας υγιούς δίαιτας. Κάποιες έρευνες έχουν συνδέσει την αυξημένη πρόσληψη ωμέγα-3 με μειωμένο ρίσκο άνοιας, ωστόσο σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα δεν υποστηρίζουν τη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής ωμέγα-3 για την πρόληψη των προβλημάτων μνήμης και σκέψης.

Σύμφωνα με κάποιες αναφορές, ο κουρκουμάς (turmeric), κάποιες «υπέρ-τροφές» όπως τα μούρα, και συγκεκριμένα ποτά όπως το κόκκινο κρασί μειώνουν το ρίσκο της άνοιας, ωστόσο δεν υπάρχουν ερευνητικές αποδείξεις που να επιβεβαιώνουν κάτι τέτοιο.

Μπορεί το έλαιο καρύδας να βοηθήσει στην πρόληψη ή τη θεραπεία της άνοιας;

Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι. Κάποια από τα συστατικά του ελαίου καρύδας μελετώνται προκαταρκτικά, με στόχο να διερευνηθεί αν αυτά θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους ανθρώπους με άνοια. Μέχρι στιγμής η έρευνα είναι ασαφής, οπότε δεν γνωρίζουμε αν αυτά τα συστατικά μπορούν να βοηθήσουν.

Μπορεί η καφεΐνη, το τζίνσενγκ ή το Γκίνγκο μπιλόμπα (Ginkgo biloba) να βοηθήσει τους ανθρώπους με άνοια;

Δεν ξέρουμε ακόμα. Έχει υποστηριχτεί ότι αυτά θα μπορούσαν να βοηθήσουν, ωστόσο τα ερευνητικά αποτελέσματα είναι συγκεχυμένα και χρειάζεται περαιτέρω έρευνα προτού μπορούμε να ειμαστε σε θέση να διατυπώσουμε ακέραια συμπεράσματα.

Τί ισχύει για το πράσινο τσάι, την κουρκουμίνη ή την κανέλα;

Παρόλο που αυτά τα φυσικά προϊόντα, ή τα εκχυλίσματά τους βρίσκονται υπό διερεύνηση στα αρχικά στάδια, δεν υπάρχουν προς το παρόν καταληκτικές αποδείξεις ότι θα μπορούσαν να προλάβουν ή να θεραπεύσουν την άνοια στους ανθρώπους.

Η κατανάλωση αλκοόλ μειώνει το ρίσκο να αναπτύξω άνοια;

Οι κατευθυντήριες οδηγίες του Εθνικού Συστήματος Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου (NHS, UK) σχετικά με μειωμένο-ρίσκο προτείνουν ότι τόσο οι άνδρες, όσο και οι γυναίκες δεν πρέπει να πίνουν περισσότερες από 14 μονάδες αλκοόλ την εβδομάδα, κατανεμημένες σε τρεις ή περισσότερες μέρες. Η συχνή κατανάλωση πάνω από αυτό το όριο συνδέεται με αυξημένο ρίσκο εμφάνισης άνοιας.

Η βαρία κατάχρηση προκαλεί εγκεφαλική βλάβη συνδεόμενη με αλκοόλ (alcohol-related brain damage, ARBD), μία ομάδα παθήσεων που περιλαμβάνει το σύνδρομο Βέρνικε-Κόρσακοφ (Wernicke-Korsakoff syndrome) και την αλκοολική άνοια.

Κάποιες μελέτες υποστηρίζουν ότι η μέτρια κατανάλωση αλκοόλ σχετίζεται με χαμηλότερο ρίσκο εμφάνισης άνοιας, αλλά η έρευνα είναι ασαφής. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο ανώτατος ιατρικός αξιωματούχος (Chief Medical Officer, dpt of health and social care) συμβουλεύει ότι ακόμα και αν η κατανάλωση αλκοόλ μέσα στα επιτρεπόμενα όρια ενέχει μικρό κίνδυνο για τη γενική υγεία, δεν αποκλείει την προσβολή από ασθένειες όπως ο καρκίνος και η ηπατική νόσος.

Είναι οφέλιμη η λήψη βιταμινών Β για την προστασία από την άνοια;

Υψηλά επίπεδα του αμινοξέος ομοκυστεΐνη έχουν συνδεθεί με αυξημένο ρίσκο για τη νόσο Αλτσχάιμερ. Οι βιταμίνες Β -φολικό οξύ και Β12- είναι γνωστό ότι μειώνουν τα επίπεδα ομοκυστεΐνης και έχουν διερευνηθεί για τη δυνατότητά τους να προστατεύουν ενάντια στην έκπτωση της μνήμης ή στο Αλτσχάιμερ.

Τα πιο πρόσφατα δεδομένα υποστηρίζουν ότι ενώ τα συμπληρώματα φολικού οξέος και βιταμίνης B12 μπορούν να μειώσουν τα επίπεδα ομοκυστεΐνης, δεν επηρεάζουν τη μνήμη και τις γνωστικές λειτουργείες στους υγιείς ηλικιωμένους.

Μία μελέτη έδειξε το φολικό οξύ και η βιταμίνη Β12 σε υψηλές δόσεις μπορούν να επιβραδύνουν τη συρρίκνωση του εγκεφάλου σε άτομα με προβλήματα μνήμης στα αρχικά στάδια και υψηλά επίπεδα  ομοκυστεΐνης, ωστόσο δεν υπάρχουν προς το παρόν απτές αποδείξεις ότι τα συμπληρώματα αυτών των βιταμινών μπορεί να καθυστερήσουν την έναρξη του Αλτσχάιμερ ή των άλλων τύπων άνοιας.

Μπορεί το αλουμίνιο να επηρεάσει το ρίσκο εμφάνισης Αλτσχάιμερ;

Παρότι αυτό έρχεται κατά καιρούς στη δημοσιότητα, δεν υπάρχουν πειστικές αποδείξεις ότι η καθημερινή έκθεση σε αλουμίνιο αυξάνει τον κίνδυνο της εμφάνισης της νόσου Αλτσχάιμερ ή άλλων μορφών άνοιας. Κατά τις δεκαετίες των 1960 και 1970, το αλουμίνιο θεωρούνταν ύποπτο ως μία αιτία του Αλτσχάιμερ, ωστόσο από τότε οι έρευνα έχει αποτύχει να επιβεβαιώσει κάποια άμεση σύνδεση. Παρόλο που είναι δύσκολο να διερευνηθεί καθώς το αλουμίνιο είναι πολύ συχνό στο περιβάλλον μας, η έκθεση σε φυσιολογικές πηγές αλουμινίου δε θεωρείται επικίνδυνη.

Γιατί η φυσική δραστηριότητα είναι σημαντική;

Η συχνή φυσική δραστηριότητα μπορεί να έχει πολλά οφέλη για την υγεία. Μπορεί να μειώσει την αρτηριακή πίεση, κάτι που είναι καλό για την υγεία της καρδιάς και που μειώνει το ρίσκο για εγκεφαλικό. Μπορεί επίσης να σας βοηθήσει με τη διατήρηση του βάρους σας σε φυσιολογικά επίπεδα, κάτι που μειώνει τον κίνδυνο για διαβήτη τύπου 2 και άλλες παθήσεις.

Και ενώ η έρευνα για τη διερεύνηση μιας άμεσης επίδρασης της άσκησης στο ρίσκο για άνοια είναι εν εξελίξει, παθολογικές καταστάσεις όπως η υψηλή αρτηριακή πίεση και ο διαβήτης είναι γνωστοί παράγοντες κινδύνου άνοιας (βλέπε παράγοντες κινδύνου). Κατά συνέπεια, παραμένοντας δραστήριος μπορεί όχι μόνο να βοηθήσει στη διατήρηση ενός υγιούς σώματος, αλλά να έχει και συνεπακόλουθα οφέλη για την υγεία του εγκεφάλου.

Πρέπει να διατηρώ τον εγκέφαλό μου σε εγρήγορση ή να βρω κάποιο χόμπι για να μειώσω το ρίσκο μου για άνοια;

Αυτό είναι μια καλή ιδέα, καθώς αρκετές έρευνες έχουν προτείνει μια σύνδεση μεταξύ δραστηριοτήτων που ενεργοποιούν το μυαλό και μείωσης του ρίσκου για άνοια. Άλλες έρευνες εχουν βρει οτι τα έτη σπουδών συνδέονται με χαμηλότερο ρίσκο. Η έρευνα γύρω από αυτά τα θέματα συνεχίζεται.

Δραστηριότητες που ενεργοποιούν το μυαλό περιλαμβάνουν τα σταυρόλεξα ή Sudoku, την εκμάθηση μιας νέας δεξιότητας ή ένα νέο χόμπι. Δεν είναι ξεκάθαρο ωστόσο ποιό ακριβώς ή εάν κάποιο από όλα αυτά θα ήταν το πιο οφέλιμο, αλλά ειναι πάντα μια καλή ιδέα να κάνετε πράγματα που απολαμβάνετε.

Μπορεί άλλες ασθένειες ή παθολογικές καταστάσεις να επηρεάσουν το ρίσκο μου;

Υπάρχουν αποδείξεις ότι οι ακόλουθες παθήσεις μπορεί να επηρεάσουν τον κίνδυνο για εκδήλωση άνοιας:

• Νόσος Πάρκινσον (Parkinson’s disease)
• Εγκεφαλικά
• Διαβήτης τύπου 2
• Καταθλιψη
• Σύνδρομο Ντάουν (Down’s syndrome)
• Πρώιμες δυσκολίες στη μνήμη και στις γνωστικές λειτουργίες, γνωστές και ως ήπια γνωστική έκπτωση ή MCI (mild cognitive impairment).

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με αυτές τις παθήσεις μπορείτε να απευθύνεστε στο γιατρό σας ή στον εξειδικευμένο κλινικό ψυχολόγο – νευροψυχολόγο.

Μπορεί ένα τραύμα στο κεφάλι να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας;

Κάποιες έρευνες έχουν προτείνει ότι ένα σοβαρό χτύπημα ή κάκωση στο κεφάλι μπορεί να αυξήσει το ρίσκο για την εμφάνιση Αλτσχάιμερ ή άλλων μορφών άνοιας. Η επίδραση ενός ήπιου χτυπήματος στο κεφάλι, ωστόσο, δεν τόσο ξεκάθαρη και η έρευνα για αυτόν τον τύπο χτυπήματος συνεχίζεται.

Μπορώ με τη χρήση στατίνων να μειώσω το ρίσκο μου για άνοια;

Οι στατίνες χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της υψηλής χοληστερόλης. Πρόσφατες μεγάλες μελέτες δεν έχουν παράσχει αποδείξεις ότι οι στατίνες μπορούν να προλάβουν την άνοια. Δεν ενδείκνυται να τις παίρνετε για αυτό το σκοπό. Παρόλα αυτά, αν ανησυχείτε για υψηλή χοληστερόλη, μπορείτε να ρωτήσετε το γιατρό σας για να κάνετε τις κατάλληλες εξετάσεις. Αν η χοληστερόλη σας είναι υψηλή ο γιατρός σας μπορεί να σας συμβουλεύσει αν οι στατίνες είναι κατάλληλες για εσάς.

Μπορεί η θεραπεία ορμονικής αντικατάστασης να προστατεύσει ενάντια στο Αλτσχάιμερ ή την άνοια;

Μελέτες σχετικές με τη σύνδεση ανάμεσα στο Αλτσχάιμερ και τη θεραπεία αντικατάστασης ορμονών (hormone replacement therapy, HRT) έχουν μέχρι τώρα συγκεχυμένα αποτελέσματα. Κάποιες μελέτες δείχνουν ότι άτομα που υποβάλλονται στην εν λόγω θεραπεία εχουν αυξημένο ρίσκο άνοιας. Άλλες έρευνες προτείνουν ότι θα μπορούσε να μειώσει το ρίσκο. Καθώς απαιτείται περεταίρω διερεύνηση οι γυναίκες δε θα πρέπει να ξεκινούν μια θεραπεία αντικατάστασης ορμονών για να προστατευτούν από την άνοια.

Θα πρέπει να παίρνω ασπιρίνη για να αποτρέψω το Αλτσχάιμερ;

Αυτό δε συνιστάται. Φάρμακα γνωστά ως μή-στεροειδή αντιφλεγμονώδη (non-steroidal anti-inflammatory drugs, NSADs), τα οποία περιλαμβάνουν την ασπιρίνη και την ιβουπροφαίνη, έχουν μελετηθεί για τον αν μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο για Αλτσχάιμερ. Κάποιες έρευνες προτείνουν ότι θα μπορούσαν να έχουν κάποιο όφελος, ωστόσο οι κλινικές δοκιμές δεν έχουν επιβεβαιώσει κάτι τέτοιο. Υπάρχουν επίσης ανησυχίες για παρενέργειες, οπότε δεν προτείνεται να παίρνετε τέτοια φάρμακα για να προστατευτείτε απέναντι στο Αλτσχάιμερ.